Tự phê bình và phê bình là biện pháp quan trọng nâng cao trí tuệ, phát hiện và giải quyết những mâu thuẫn trong Đảng, là quy luật sinh tồn và phát triển của Đảng, là phương pháp để giáo dục, rèn luyện đảng viên, là vũ khí sắc bén để chống tả khuynh và hữu khuynh; uốn nắn những lệch lạc trong nhận thức; ngăn chặn suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; khắc phục tư tưởng ngại khó, ngại khổ; tư tưởng chủ quan, nóng vội, duy ý chí; nói thẳng, nói thật; nhận rõ những khuyết điểm, yếu kém, sai phạm… nhằm mục đích để xây dựng, củng cố sự đoàn kết thống nhất trong Đảng, xây dựng tổ chức cơ sở đảng trong sạch vững mạnh, nâng cao đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân, tăng cường đoàn kết, thống nhất từ trong tư duy, nhận thức, lý tưởng đến hành động cách mạng.

Khi thực hành tự phê bình và phê bình phải dân chủ, không mệnh lệnh, áp đặt, soi mói, “bới lông, tìm vết”. Bởi vì có dân chủ mới mong trong Đảng có nhiều sáng kiến, mới tập trung được trí tuệ. Mất dân chủ, khiến cho “các đảng viên và cán bộ dù có ý kiến cũng không dám nói, dù muốn phê bình cũng sợ, không dám phê bình”. Không được lợi dụng phê bình để tranh cãi, gây mất đoàn kết hoặc khuyết điểm chưa rõ thì tìm cách che dấu…Những biểu hiện như vậy là không đúng, trái với quan điểm của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh về tự phê bình và phê bình, như thế làm cho tính chiến đấu, dân chủ giảm sút, năng lực lãnh đạo, chất lượng sinh hoạt đảng của chi bộ không thiết thực, những khuyết điểm của tổ chức đảng chậm được phát hiện.

Theo tư tưởng Hồ Chí Minh, khi thực hiện tự phê bình và phê bình phải: thứ nhất, thật thà, thẳng thắn, khách quan, trung thực và mục đích là nhằm giúp nhau tiến bộ; thứ hai, dựa trên tình đồng chí và thương yêu lẫn nhau; thứ ba, phải đảm bảo tinh thần dân chủ và đoàn kết nội bộ; thứ tư, phải bảo đảm nguyên tắc tập trung dân chủ, có kết luận theo nguyên tắc đa số nhưng có tôn trọng ý kiến thiểu số; thứ năm, phải dám nhận khuyết điểm, nhận trách nhiệm nếu bản thân có khuyết điểm, sai sót; thứ sáu, theo dõi quá trình sữa chữa khuyết điểm của bản thân và đồng chí mình để tránh “đánh trống bỏ dùi”…

Tự phê bình và phê bình trong công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật Đảng là một bộ phận quan trọng của tự phê bình và phê bình trong Đảng. Thời gian qua, tự phê bình và phê bình trong hoạt động kiểm tra, giám sát và kỷ luật đảng đã đạt được những kết quả thiết thực, nhiều cấp ủy, tổ chức đảng, đảng viên đã có ý thức tự phê bình và phê bình đối với tổ chức đảng, đảng viên (là đối tượng kiểm tra, giám sát và kỷ luật đảng) trên tinh thần tự giác, có trách nhiệm, thẳng thắn, chân tình cả khi có thành tích hoặc khi có hạn chế, khuyết điểm, vi phạm nhằm làm rõ nguyên nhân khách quan, chủ quan và đề ra giải pháp khắc phục.

Tuy nhiên trong thực tế theo Chủ tịch Hồ Chí Minh tự phê bình và phê bình là một việc làm không dễ. Tự phê bình và phê bình là một vấn đề rất nhạy cảm, đụng chạm đến từng cá nhân, tổ chức. Tâm lý của con người là thích được khen hơn bị chê. Mọi người dễ cho rằng tự nói ra khuyết điểm, tự nhận khuyết điểm nghĩa là tự thừa nhận sự non kém của mình. Điều này dễ liên lụy đến uy tín, vị thế chức tước, địa vị và bậc thứ nghề nghiệp, vì “người ta hay có lòng tự ái. Thừa nhận cái sai, cái dốt, cái kém của mình, thì sợ mất thể diện, mất uy tín, mất địa vị”. Bởi vậy phê bình đã khó, tự phê bình càng khó khăn hơn. Vì vậy, công tác tự phê bình và phê bình trong công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảng thời gian qua còn một số khó khăn, hạn chế như: Nội dung gợi ý tự phê bình và phê bình đối với tổ chức đảng, đảng viên chưa phù hợp với thực tế; ý thức tự phê bình của một số tổ chức đảng, đảng viên đôi khi còn hình thức, chiếu lệ, nể nang, né tránh; một số cấp ủy chưa phát huy tinh thần tự phê bình và phê bình trong sinh hoạt đảng; tính chiến đấu, tính giáo dục qua công tác tự phê bình và phê bình chưa cao; một số đảng viên còn nể nang, ngại va chạm, ít phát biểu ý kiến trong sinh hoạt chi bộ (việc phát biếu ý kiến chỉ tập trung vào đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, đảng viên lớn tuổi, còn một số đảng viên trẻ rất ít phát biểu trong các kỳ sinh hoạt chi bộ, trong hội nghị góp ý đối với đối tượng được kiểm tra, giám sát), chưa nêu cao tính xây dựng, tính chiến đấu của người đảng viên; một số cấp ủy, người đứng đầu cấp ủy chưa thật sự gương mẫu; công tác kiểm tra, giám sát việc chấp hành kết luận sau kiểm tra, giám sát, kết quả tự phê bình và phê bình của tổ chức đảng, đảng viên thực hiện chưa tốt...

Để phát huy tốt vai trò của tự phê bình và phê bình trong công tác kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật Đảng trong thời gian tới, các cấp ủy, ủy ban kiểm tra, tổ chức đảng và mỗi cán bộ, đảng viên cần thực hiện tốt một số nội dung sau:

Thứ nhất, thường xuyên nghiên cứu, học tập nâng cao nhận thức về mục đích, ý nghĩa, tác dụng, nội dung, phương pháp tự phê bình và phê bình trong Đảng nói chung, trong công tác kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật Đảng nói riêng để phát huy tốt chức năng, nhiệm vụ của mình và chấp hành tốt các yêu cầu khi được kiểm tra, giám sát. Chủ tịch Hồ Chí Minh coi tự phê bình và phê bình là để học cái hay, tránh cái dở, chứ không phải để nói xấu nhau. Phê bình và tự phê bình là để trị bệnh cứu người, dân chủ trong Đảng tốt hơn, kỷ luật cao hơn, cán bộ, đảng viên gương mẫu, có tinh thần trách nhiệm hơn, làm cho mỗi tổ chức mạnh hơn, lãnh đạo tốt hơn. Người thường nhắc nhở cán bộ, đảng viên thực hiện tự phê bình và phê bình “như rửa mặt hàng ngày”, mỗi tổ chức đảng coi tự phê bình và phê bình là công việc thường xuyên. Nêu cao tính tự giác, tính chiến đấu, tính nêu gương, chân thành, thẳng thắn, khách quan, trung thực, làm rõ những ưu, khuyết điểm, nguyên nhân, đề xuất những biện pháp phát huy ưu điểm, khắc phục khuyết điểm...được như thế thì trong đảng sẽ không có bệnh mà “Đảng sẽ mạnh khỏe vô cùng”¹.

Thứ hai, tự phê bình và phê bình trong công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật đảng phải tuân thủ phương châm, nguyên tắc, phương pháp, quy trình công tác kiểm tra, giám sát của Đảng.

Về phương châm: Chủ thể kiểm tra, giám sát phải luôn nắm vững phương châm công tác kiểm tra, giám sát của Đảng là “chủ động, chiến đấu, giáo dục, hiệu quả”, nhất là khi đối tượng kiểm tra, giám sát thường tìm cách che dấu khuyết điểm, nể nang, né tránh, im lặng hoặc có thái độ thời ơ, vô cảm trước những khuyết điểm tuy mình đã biết nhưng không nhận thức là trách nhiệm của mình nên không tham gia ý kiến, coi đó là việc của cấp trên, của cấp ủy, của ủy ban kiểm tra ... Thông qua tự phê bình và phê bình để kịp thời phát hiện, ngăn ngừa từ xa, từ sớm các khuyết điểm không để kéo dài, hình thành vi phạm của tổ chức đảng, đảng viên.

Về nguyên tắc: Công tác kiểm tra, giám sát của Đảng có nguyên tắc xác định trong Quy định số 22-QĐ/TW, ngày 28/7/2021 của Ban Chấp hành Trung ương về công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật của Đảng, trực tiếp là nguyên tắc “Kiểm tra, giám sát là những chức năng lãnh đạo của Đảng; tổ chức đảng phải tiến hành công tác kiểm tra, giám sát; tổ chức đảng phải thường xuyên tự kiểm tra”. Do vậy, chủ thể kiểm tra, giám sát và chủ thể quản lý đối tượng kiểm tra, giám sát cần nhận thức nghiêm túc nguyên tắc này để nâng cao chất lượng tự phê bình và phê bình trong hoạt động kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật Đảng.

Về phương pháp: Vận dụng linh hoạt phương pháp kiểm tra, giám sát của Đảng để lựa chọn nội dung và hình thức tự phê bình, phê bình cho phù hợp, phải dự vào tổ chức đảng, dựa vào tinh thần tự giác của cán bộ, đảng viên; làm tốt công tác thẩm tra, xác minh; phối hợp có hiệu quả với các tổ chức, cá nhân có liên quan trong quá trình thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát của Đảng.

Về quy trình: Vận dụng linh hoạt Quy định số 354-QĐ/UBKTTW, ngày 22/12/2021 của Ủy ban Kiểm tra Trung ương về ban hành các quy trình thực hiện kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật Đảng.

Ba là, khi thực hiện tự phê bình và phê bình phải kết hợp giữa “xây và chống”, lấy xây là chính, nghiêm cấm lợi dụng tự phê bình và phê bình để tâng bốc, ca ngợi nhau hoặc gây chia rẽ, bè phái, đả kích, gây mất đoàn kết nội bộ. Trong hoạt động kiểm tra, giám sát phải tự phê bình và phê bình kiên quyết, đúng thời điểm và chỉ rõ mức độ, tính chất khuyết điểm, không qua loa, đại khái, chiếu lệ, không nể nang, “dĩ hòa vi quý”, không “nhẹ trên, nặng dưới”, không thêm cũng không bớt và phải căn cứ vào sự việc có thật để nhận xét, đánh giá và phân tích, vạch rõ cả ưu điểm và khuyết điểm, mềm dẻo, khéo léo, có lý, có tình để người có khuyết điểm nhận thấy khuyết điểm của mình, có thái độ đúng đắn trong tiếp thu phê bình, sửa chữa khuyết điểm. Phải xuất phát từ động cơ đúng đắn, trong sáng, mang tính chất xây dựng, có tình đồng chí yêu thương giúp đỡ lẫn nhau; phải công khai trực tiếp nói ý kiến của mình để “phải trái phân minh, nghĩa tình trọn vẹn”.

Bốn là, xây dựng thói quen tự phê bình và phê bình, coi trọng nêu gương của người đứng đầu; mỗi cấp ủy, tổ chức đảng căn cứ vào tình hình thực tiễn, nhiệm vụ chính trị của đơn vị, thực hiện nghiêm túc, có nền nếp tự phê bình và phê bình; cấp ủy tổ chức đảng, nhất là chi bộ thường xuyên giáo dục cho đảng viên thấy rõ sự cần thiết phải tăng cường tự phê bình và phê bình trong sinh hoạt chi bộ để mọi người thống nhất từ tư tưởng đến hành động, khắc phục những biểu hiện buông lỏng sinh hoạt Đảng, coi nhẹ tự phê bình và phê bình, phải tránh bệnh chủ quan, động cơ cá nhân, thiếu dân chủ, không công khai, không tự giác nhận khuyết điểm, quanh co, đổ cho lý do khách quan, cho cấp dưới cấp trên, sợ mất đoàn kết nên không dám thẳng thắn đấu tranh tự phê bình và phê bình, lại nặng bệnh dĩ hòa vi quý, bằng mặt không bằng lòng, che giấu khuyết điểm, kiểu ta không đụng đến người thì người không đụng đến ta, tâm lý yên thân, hoặc tránh né, phê bình theo lối thiên vị…

Năm là, thực hiện tự phê bình và phê bình trong công tác kiểm tra, giám sát phải có phương pháp và nghệ thuật. Nghĩa là phải có chuẩn bị, có ý thức thường trực, khi phát hiện có dấu hiệu khuyết điểm và sai lầm, phải có nghiên cứu, tìm hiểu lý do, chứng cứ, tính chất, mức độ, nguyên nhân khách quan, chủ quan. Cấp ủy phải có lãnh đạo, chỉ đạo, phải biết kết hợp cương quyết và mềm dẻo đúng lúc, đúng việc, đúng người, phải chỉ ra những chứng cứ phù hợp, đồng thời, việc tự phê bình và phê bình phải trên cơ sở thiện ý, chân tình, vì đồng chí, vì tập thể chứ không có động cơ cá nhân; tạo điều kiện cho người có khuyết điểm và người có liên quan trao đổi để qua đó thêm sáng tỏ vấn đề, trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau, tôn trọng người có khuyết điểm, tạo điều kiện cho họ khắc phục khuyết điểm và tiến bộ. Bên cạnh đó, phải chú ý chứng cứ khách quan để tránh tình trạng suy luận, chụp mũ, đao to búa lớn, hoặc nể nang, tạo kẽ hở để người có khuyết điểm trốn tránh khuyết điểm. Cũng cần lưu ý, nếu mỗi cá nhân không sớm tự giác nhận thấy đầy đủ khuyết điểm, hoặc chỉ nhận một phần có thể làm cho khuyết điểm sẽ tăng thêm. Vấn đề vẫn là trách nhiệm của người cán bộ, đảng viên và nhất là cấp ủy, người đứng đầu cấp ủy phải dân chủ, không mệnh lệnh, áp đặt, phải rất công minh, tạo được chỗ dựa tin cậy, khơi dậy được không khí dân chủ, thẳng thắn ai cũng có thể nói rõ chính kiến của mình trong công tác tự phê bình và phê bình về công tác kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật Đảng hiệu quả, chất lượng, góp phần xây dựng Đảng thật sự trong sạch, vững mạnh./.