Cấp cơ sở là cấp cuối cùng trong hệ thống các đơn vị hành chính của nước ta. Cấp cơ sở với tính chất, đặc điểm là nơi thường xuyên tiếp xúc trực tiếp với Nhân dân, trực tiếp tuyên truyền, phổ biến và tổ chức thực hiện mọi chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước đến Nhân dân, nơi quyền con người và quyền công dân được thể hiện rõ nét nhất. Cấp cơ sở cũng chính là địa bàn thường nảy sinh nhiều vụ việc phức tạp về an ninh, trật tự, nhất là các “điểm nóng” về an ninh xã hội. Do đó, giữ vững an ninh, trật tự ở cơ sở luôn là mục tiêu nhất quán và là ưu tiên hàng đầu mà Đảng, Nhà nước ta đã chỉ đạo sát sao các cơ quan chức năng cần hướng tới trong suốt những năm qua.

Quán triệt các quan điểm của Đảng và Nhà nước, thời gian qua, dưới sự chỉ đạo, hướng dẫn trực tiếp về chuyên môn, nghiệp vụ của lực lượng Công an nhân dân, các lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở (gồm: Bảo vệ dân phố, dân phòng, Công an xã bán chuyên trách) đã phát huy vai trò nòng cốt trong phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc, bảo vệ an ninh, trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn xã, phường, thị trấn. Nhiệm vụ, biện pháp của lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở được xác định trên cơ sở các văn bản pháp luật có liên quan do Quốc hội, Chính phủ, Bộ Công an và các bộ, ngành chức năng ban hành, như: Luật An ninh quốc gia năm 2004, Luật Phòng cháy và chữa cháy năm 2001 (sửa đổi năm 2013), Pháp lệnh Công an xã năm 2008, Nghị định số 38/2006/NĐ-CP ngày 17/4/2006 của Chính phủ về bảo vệ dân phố, Nghị định số 136/2020/NĐ-CP ngày 24/11/2020 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và hướng dẫn thi hành Luật Phòng cháy và chữa cháy.... Mặc dù nhiệm vụ, biện pháp của lực lượng bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở đã được nhận diện trong thực tiễn và từng bước hoàn thiện về mặt pháp lý, tuy nhiên, so với yêu cầu, nhiệm vụ bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở hiện nay vẫn còn bộc lô một số hạn chế, bất cập nhất định, cụ thể:

(1) Các nhiệm vụ, biện pháp của lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở hiện được quy định cùng lúc tại nhiều văn bản pháp luật có tính pháp lý khác nhau, mỗi chủ thể lại được quy định riêng về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trong khi nhiều nhiệm vụ trùng dẫm, chồng lẫn dẫn đến khó khăn trong quá trình áp dụng. Không ít nhiệm vụ trước đây do lực lượng Công an xã bán chuyên trách tiến hành nhưng hiện nay đã được giao cho lực lượng Công an xã chính quy.

(2) Nhiều nhiệm vụ, biện pháp mà lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở được phép áp dụng trước đó có tác động đến quyền con người, quyền công dân mà theo quy định của Hiến pháp năm 2013 phải được quy định trong văn bản luật để tránh các hiện tượng lạm dụng, tùy tiện, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân hoặc bị các thế lực thù địch, phản động lợi dụng tuyên truyền, xuyên tác chống phá.

Trong điều kiện hiện nay, khi tình hình an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội trong nước, khu vực và thế giới đang diễn biến hết sức nhanh chóng, tiềm ẩn nhiều yếu tố phức tạp với nhiều vấn đề mới nảy sinh đã đặt ra yêu cầu phải tăng cường và nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả của công tác quản lý nhà nước về an ninh, trật tự tại địa bàn cơ sở, trong đó, phải coi trọng vị trí, vai trò của các lực lượng đang tham gia thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở. Ở trong nước, trước bối cảnh của đại dịch Covid – 19 trong thời gian qua đã và đang gây ảnh hưởng rất lớn đến tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, nhất là tác động lớn đến tính mạng, sức khỏe của Nhân dân. Trong suốt thời gian qua, các lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở đã và đang thực hiện có hiệu quả và là lực lượng tuyến đầu cùng tham gia hỗ trợ các lực lượng nòng cốt Y tế, Quân đội, Công an... thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh, trật tự, bảo vệ Nhân dân trước tình hình dịch bệnh đang diễn biến phức tạp. Bên cạnh đó, tình hình an ninh, trật tự cũng có những diễn biến mới, các thế lực thù địch tiếp tục gây sức ép với nước ta về vấn đề dân chủ, nhân quyền; công khai tiếp xúc, hỗ trợ số đối tượng chống đối; gia tăng các hoạt động thâm nhập, tác động chuyển hóa nội bộ, tuyên truyền chống Việt Nam, kích động gây rối, bạo loạn nhằm gây mất ổn định chính trị, xã hội ở nước ta. Tình hình tội phạm, vi phạm pháp luật về an ninh, trật tự tại địa bàn nông thôn, biên giới, vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ, trong đó nổi lên là các loại tội phạm có tổ chức hoạt động theo kiểu “xã hội đen”, giết người, tổ chức đánh bạc, buôn lậu, trộm cắp, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, mua bán phụ nữ, trẻ em, mua bán trái phép chất ma túy, tội phạm có yếu tố nước ngoài... còn xảy ra nhiều nơi, hoạt động với tính chất manh động, hung hãn gây hậu quả nghiêm trọng, phức tạp. Nhiều mâu thuẫn liên quan đến các vấn đề của đời sống xã hội còn âm ỉ, tích tụ lâu ngày bị các đối tượng xấu kích động đẩy lên thành mâu thuẫn xã hội, thành các điểm nóng ảnh hưởng đến sự ổn định của an ninh, trật tự, an toàn xã hội. Chính vì vậy, phải tăng cường và nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động của các lực lượng chuyên trách cũng như phải huy động được quần chúng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự, xây dựng được nền an ninh nhân dân gắn với thế trận an ninh nhân dân để giải quyết kịp thời các vụ, việc liên quan đến an ninh, trật tự và giữ vững an ninh, trật tự ngay từ địa bàn cơ sở là yêu cầu cấn thiết.

Để xác lập đầy đủ, chính xác nhiệm vụ, biện pháp của lực lượng bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở nhằm kịp thời thể chế hóa quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng về kiện toàn, sắp xếp tổ chức bộ máy, tinh gọn đầu mối bên trong gắn với hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm, mối quan hệ công tác của từng tổ chức cơ sở; cụ thể hóa và tạo cơ sở pháp lý để bảo đảm thi hành quy định của Hiến pháp năm 2013 về quyền con người, quyền công dân, đáp ứng yêu cầu bảo vệ an ninh, trật tự trong tình hình mới; xây dựng củng cố phong trào toàn dân bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở; tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, tương xứng hơn trong xây dựng, tổ chức, hoạt động của các lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở, cần phải xây dựng, hoàn thiện dự án Luật Lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở thay thế toàn bộ các văn bản trước đó quy định về Công an xã, bảo vệ dân phố, dân phòng.

Từ những lý do đó cho thấy, việc nghiên cứu, ban hành Luật Lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự là cần thiết để thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng, tạo khuôn khổ pháp lý đủ mạnh, tương xứng để tiếp tục tập hợp, huy động, sử dụng các lực lượng quần chúng tham gia hỗ trợ lực lượng Công an trong công tác bảo đảm an ninh, trật tự ở địa bàn cơ sở, phục vụ đắc lực sự nghiệp bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội; đồng thời, bảo đảm thực hiện tốt hơn quyền con người theo quy định của Hiến pháp năm 2013./.