Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển, hội nhập sâu rộng với khu vực và quốc tế, tội phạm rửa tiền đang có xu hướng gia tăng với nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi, ẩn danh và khó phát hiện hơn. Mục tiêu của hành vi này là hợp pháp hóa các khoản tiền có được từ các hoạt động bất hợp pháp như buôn bán ma túy, tham nhũng, trốn thuế, buôn lậu, tội phạm công nghệ cao… để đưa trở lại nền kinh tế dưới vỏ bọc hợp pháp. Rửa tiền vì thế không chỉ là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng mà còn trở thành “bàn đạp” cho hàng loạt loại tội phạm khác tiếp diễn, gây hệ lụy lâu dài đến nền tài chính – kinh tế đất nước.

Tại tỉnh Đắk Lắk, với đặc thù là địa bàn chiến lược của khu vực Tây Nguyên, nơi diễn ra nhiều hoạt động đầu tư, giao thương, tín dụng, dịch vụ tài chính..., nguy cơ tội phạm rửa tiền lợi dụng, thâm nhập và hoạt động là hoàn toàn hiện hữu. Do đó, công tác nhận diện và phòng ngừa hiệu quả loại tội phạm này đang đặt ra yêu cầu cấp thiết trong tình hình mới.

Rửa tiền là gì?

Theo quy định tại khoản 1, 2 Điều 3 Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022, rửa tiền là hành vi của tổ chức, cá nhân nhằm hợp pháp hóa nguồn gốc tài sản do phạm tội mà có. Các hành vi này có thể bao gồm: tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào các giao dịch tài chính nhằm che giấu nguồn gốc bất hợp pháp của tài sản; sử dụng, sở hữu tài sản mà biết rõ là do phạm tội mà có; hoặc trợ giúp tổ chức, cá nhân khác hợp pháp hóa tài sản có nguồn gốc tội phạm.

Tội phạm rửa tiền thường trải qua ba giai đoạn chính:

Giai đoạn 1 – Đưa tiền vào hệ thống tài chính: Các đối tượng sử dụng tiền mặt có được từ hoạt động bất hợp pháp để gửi vào ngân hàng, đầu tư vào doanh nghiệp, mua bất động sản hoặc thanh toán các giao dịch có vẻ hợp pháp.

Giai đoạn 2 – Che giấu, biến đổi: Sau khi đã “chui” vào hệ thống, dòng tiền được chuyển đổi qua nhiều tài khoản, nhiều quốc gia, hoặc thông qua các giao dịch ảo, tài sản kỹ thuật số nhằm xóa dấu vết.

Giai đoạn 3 – Hợp pháp hóa: Cuối cùng, số tiền này được đưa trở lại nền kinh tế dưới hình thức đầu tư, góp vốn, mua cổ phần, hoặc kinh doanh để tạo vỏ bọc hợp pháp.

Việc không phát hiện và ngăn chặn kịp thời hành vi rửa tiền có thể dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng: gây suy yếu hệ thống pháp luật, mất ổn định tài chính – tiền tệ, tạo điều kiện cho tội phạm có tổ chức hoạt động lâu dài, đe dọa uy tín quốc gia trên trường quốc tế.

Thủ đoạn rửa tiền phổ biến hiện nay

Hiện nay, các đối tượng phạm tội rửa tiền thường sử dụng nhiều thủ đoạn tinh vi nhằm qua mặt cơ quan chức năng. Một số phương thức phổ biến bao gồm:

- Thành lập công ty “vỏ bọc”, mua bán khống để chuyển tiền ra nước ngoài: Lợi dụng tư cách pháp nhân, các đối tượng lập công ty giả nhằm tạo giao dịch thương mại giả mạo, lập khống hồ sơ nhập – xuất khẩu để chuyển tiền bất hợp pháp.

- Sử dụng sòng bạc trực tuyến: Thông qua việc mua thẻ cược, tiền ảo rồi giả vờ đặt cược, sau đó đổi lại thành tiền “thắng cược”, các đối tượng dễ dàng hợp pháp hóa dòng tiền bất chính.         

- Núp bóng hoạt động từ thiện, du lịch, thừa kế: Các hình thức như lập dự án từ thiện giả, chuyển tiền du học, du lịch hoặc dưới danh nghĩa nhận thừa kế từ người thân ở nước ngoài đều có thể bị lợi dụng để che giấu hành vi rửa tiền.

- Mua bán, tặng cho bất động sản qua người thân: Nhờ người thân đứng tên mua nhà, đất, sau đó giao dịch lòng vòng để xóa dấu vết nguồn tiền.

- Đầu tư chứng khoán: Mua bán cổ phiếu, trái phiếu qua nhiều tài khoản hoặc công ty trung gian cũng là cách biến đổi dòng tiền một cách tinh vi, khó truy vết.

Trách nhiệm hình sự về tội rửa tiền

Theo Điều 324 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), hành vi rửa tiền bị truy cứu trách nhiệm hình sự nghiêm khắc đối với cả cá nhân và pháp nhân:

Đối với cá nhân: Mức hình phạt dao động từ 01 năm đến 15 năm tùy theo mức độ vi phạm, giá trị tài sản phạm tội và hậu quả gây ra. Ngoài ra, người phạm tội có thể bị phạt tiền, cấm đảm nhiệm chức vụ, hành nghề, thậm chí bị tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

Đối với pháp nhân: Có thể bị phạt tiền đến 20 tỷ đồng, đình chỉ hoạt động có thời hạn hoặc vĩnh viễn nếu được lập ra để phục vụ mục đích phạm tội.

Giải pháp phòng ngừa hiệu quả tội phạm rửa tiền

Thứ nhất, hoàn thiện cơ sở pháp lý và tăng cường kiểm tra, giám sát việc chấp hành pháp luật về phòng, chống rửa tiền. Trước tình hình tội phạm rửa tiền có xu hướng gia tăng về quy mô, mang tính chất xuyên quốc gia và gắn với các loại tội phạm nghiêm trọng như tham nhũng, buôn lậu, tội phạm có tổ chức..., việc hoàn thiện thể chế và nâng cao hiệu lực pháp lý là yêu cầu cấp thiết. Cần tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật có liên quan, đặc biệt là Bộ luật Hình sự, Luật Phòng, chống rửa tiền (Luật số 14/2022/QH15) và các văn bản hướng dẫn thi hành, nhằm bảo đảm đồng bộ, thống nhất và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Thứ hai, tăng cường phối hợp liên ngành và cơ chế trao đổi, chia sẻ thông tin giữa các cơ quan chức năng. Thực hiện nghiêm túc Quy chế phối hợp giữa các bộ, ngành theo Quyết định số 64/QĐ-TTg ngày 08/02/2023 của Thủ tướng Chính phủ, bảo đảm việc trao đổi thông tin về giao dịch đáng ngờ, đối tượng có dấu hiệu nghi vấn, phương thức – thủ đoạn hoạt động rửa tiền được thực hiện thường xuyên, kịp thời, chặt chẽ và bảo mật, phục vụ hiệu quả công tác phát hiện, đấu tranh, xử lý tội phạm.

Thứ ba, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ chuyên trách phòng, chống rửa tiền. Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về nghiệp vụ điều tra, xử lý tội phạm rửa tiền; cập nhật kịp thời phương thức, thủ đoạn hoạt động mới; đồng thời trang bị kiến thức về tài chính – ngân hàng, công nghệ cao và giao dịch điện tử cho lực lượng cán bộ chuyên trách. Bảo đảm đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn sâu, nắm vững pháp luật quốc tế và ứng dụng hiệu quả công nghệ hiện đại trong công tác chuyên môn.

Thứ tư, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật và nâng cao nhận thức trong toàn xã hội. Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan báo chí, truyền thông để thường xuyên cung cấp thông tin về tình hình, phương thức, thủ đoạn hoạt động rửa tiền; kết quả điều tra, truy tố, xét xử các vụ án liên quan; giới thiệu các quy định pháp luật và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân trong việc phát hiện, tố giác tội phạm. Đồng thời, khuyến khích người dân, doanh nghiệp tham gia giám sát, cung cấp thông tin qua các kênh chính thức như đường dây nóng hoặc cổng thông tin của cơ quan chức năng.

Thứ năm, phát huy vai trò của hệ thống chính trị, các tổ chức tài chính, tổ chức xã hội và cộng đồng doanh nghiệp trong công tác phòng, chống rửa tiền.
Tăng cường trách nhiệm người đứng đầu trong việc tổ chức thực hiện các quy định về phòng, chống rửa tiền tại các cơ quan, đơn vị, tổ chức. Đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra nội bộ trong các ngân hàng, tổ chức tài chính; thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả, phòng ngừa rủi ro. Đồng thời, phát huy vai trò giám sát của HĐND, MTTQ, báo chí và các tổ chức xã hội trong việc phát hiện, giám sát tài sản, thu nhập bất minh của cán bộ, công chức, viên chức.

Thứ sáu, ứng dụng công nghệ hiện đại trong giám sát giao dịch và điều tra tài chính. Triển khai các giải pháp công nghệ tiên tiến, trí tuệ nhân tạo để tự động phân tích, nhận diện giao dịch có dấu hiệu bất thường. Tăng cường kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan quản lý như thuế, ngân hàng, kho bạc, hải quan, công chứng, tư pháp… nhằm xây dựng hệ sinh thái kiểm soát tài chính thống nhất, hiệu quả. Đồng thời, đẩy mạnh số hóa, liên thông hệ thống kê khai tài sản, báo cáo giao dịch đáng ngờ, bảo đảm kịp thời, chính xác, phục vụ công tác xác minh, điều tra, xử lý tội phạm.

Tội phạm rửa tiền là loại tội phạm “ẩn”, thường “đi sau” các tội phạm nguồn nhưng để lại hậu quả sâu rộng và dai dẳng. Trước yêu cầu của công tác bảo vệ an ninh kinh tế trong tình hình mới, lực lượng Công an tỉnh Đắk Lắk xác định công tác đấu tranh, phòng ngừa tội phạm rửa tiền là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên. Với sự vào cuộc đồng bộ, quyết liệt, tỉnh Đắk Lắk sẽ từng bước xây dựng môi trường đầu tư, kinh doanh minh bạch, lành mạnh, góp phần giữ vững ổn định kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh quốc gia trên địa bàn./.