Lực lượng Công an xã, bảo vệ dân phố, dân phòng được hình thành và phát triển từ những ngày đầu của chính quyền Cách mạng tháng tám năm 1945 đến nay để tham gia bảo vệ an ninh, trật tự, đấu tranh phòng, chống tội phạm, vi phạm pháp luật về an ninh, trật tự ở địa bàn cơ sở; tham gia xây dựng phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc, góp phần cùng toàn Đảng, toàn quân, toàn dân thực hiện thắng lợi sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng, bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội.

Trong điều kiện hiện nay khi tình hình thế giới, khu vực liên quan đến an ninh, trật tự đang diễn biến hết sức nhanh chóng, phức tạp với nhiều vấn đề mới nảy sinh đã đặt ra yêu cầu phải tăng cường và nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động của các lực lượng chuyên trách cũng như phải huy động được quần chúng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự, xây dựng được nền an ninh nhân dân gắn với thế trận an ninh nhân dân để giữ vững an ninh, trật tự ngay từ địa bàn cơ sở, giải quyết kịp thời các vụ, việc liên quan đến an ninh, trật tự, không để tích tụ trở thành điểm nóng; qua đó, góp phần nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả công tác quản lý nhà nước về an ninh, trật tự tại địa bàn cơ sở.

Các lực lượng phối hợp tham gia bảo đảm an ninh, trật tự tại cơ sở

Để tạo cơ sở pháp lý về tổ chức, hoạt động, nhiệm vụ, quyền hạn cho các lực lượng Công an xã, bảo vệ dân phố, dân phòng, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách, pháp luật để nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các lực lượng trên. Tuy nhiên, hiện nay, về tổ chức, hoạt động, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở được quy định ở nhiều văn bản quy phạm pháp luật với nhiều hình thức khác nhau và do nhiều cơ quan ban hành (bảo vệ dân phố được quy định trong nghị định, Công an xã bán chuyên trách được quy định trong pháp lệnh, lực lượng dân phòng được quy định trong Luật Phòng, cháy và chữa cháy và các văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh ban hành), từ đó dẫn đến không đồng bộ, mâu thuẫn, chồng lấn. Đồng thời, nhiều nhiệm vụ, quyền hạn của 03 lực lượng trên có tác động trực tiếp đến người dân và liên quan trực tiếp đến việc bảo đảm quyền con người, quyền công dân mà theo quy định của Hiến pháp năm 2013 phải do luật định. Nếu tiếp tục thực hiện các quy định của pháp luật hiện hành hoặc chỉ sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành thì sẽ không đảm bảo cơ sở pháp lý đủ mạnh, đúng quy định để các lực lượng này thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình.

Hiện nay, sau khi Bộ Công an tổ chức sắp xếp, tinh gọn bộ máy, đưa hơn 30 ngàn Công an xã chính quy đã được bố trí đảm nhiệm các chức danh công an xã tại 100% các xã, thị trấn đã phát sinh thực tế là có 126.084 Công an xã, thị trấn bán chuyên trách đã được thay thế bằng Công an xã chính quy do sĩ quan, hạ sĩ quan Công an đảm nhiệm. Do đó, phải bố trí cho các chức danh Công an xã bán chuyên trách này được tiếp tục tham gia bảo vệ an ninh, trật tự trên địa bàn xã nơi bố trí Công an xã chính quy. Đồng thời, hiện nay có toàn quốc có 72.456 thành viên thuộc lực lượng bảo vệ dân phố và 543.095 thành viên lực lượng dân phòng đang tham gia bảo đảm an ninh, trật tự ở cơ sở. Tuy nhiên, qua tổng kết thi hành các quy định của pháp luật về lực luợng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở và gần đây nhất là qua khảo sát, đánh giá thực trạng hoạt động của lực lượng dân phòng trên toàn quốc do Bộ Công an thực hiện trong năm 2020 cho thấy, hầu hết các địa phương mặc dù có thành lập lực lượng dân phòng, bảo vệ dân phố, Công an xã bán chuyên trách nhưng về cơ bản đều do cùng một số người đảm nhiệm (một người gánh hai vai, đội hai mũ), nguyên nhân là do không có đủ người tham gia, địa phương không có đủ kinh phí trang trải và thực sự nhiều địa phương đề xuất không nhất thiết cùng một lúc phải duy trì 03 lực lượng này mà nên gộp thống nhất thành một lực lượng chung. Vì vậy, việc nhập 03 lực lượng bảo vệ dân phố, dân phòng, Công an xã bán chuyên trách đã kết thúc nhiệm vụ thành một lực lượng thống nhất sẽ cắt giảm khoảng 500 nghìn người hoạt động trong lực lượng lượng bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở, tương đương với việc cắt giảm chi 375 tỷ đồng/tháng để chi hỗ trợ cho lực lượng bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở.

Do đó, việc nghiên cứu điều chỉnh lại theo hướng thống nhất lực lượng bảo vệ dân phố, dân phòng, Công an xã bán chuyên trách kết thúc nhiệm vụ Công an xã thành một lực lượng với tên gọi chung, được bố trí ở thôn, xóm, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc, tổ dân phố và đơn vị dân cư tương đương trên địa bàn xã, phường, thị trấn sẽ góp phần: 

  - Bảo đảm việc thực hiện nhiệm vụ của lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở được đồng bộ, thống nhất, tránh chồng chéo, mâu thuẫn.

  - Kiện toàn, tinh gọn bộ máy theo chủ trương chung hiện nay cũng như kiện toàn lực lượng để có điều kiện tập trung nguồn lực, cơ sở vật chất và bảo đảm điều kiện cho hoạt động của lực lượng bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở được tốt hơn, thật chất hơn.

  - Xác định rõ chủ thể chịu trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở; khắc phục thực trạng hiện nay là có nhiều lực lượng cùng tham gia nhưng không xác định được chủ thể chịu trách nhiệm chính.

  - Làm thay đổi sự nhìn nhận, đánh giá của người dân về vị trí, vai trò của lực lượng bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở theo hướng tích cực. Khắc phục hạn chế, bất cập hiện nay khi rất khó phân biệt tên gọi, nhiệm vụ, quyền hạn, trang phục, địa bàn, phạm vi hoạt động... của các lực lượng bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở.

  - Giảm số người hoạt động trong lực lượng bảo vệ an ninh, trật tự, giảm chi ngân sách nhà nước.

Vì vậy, việc xây dựng và ban hành Luật Lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở là rất cần thiết nhằm thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng, tạo khuôn khổ pháp lý đủ mạnh, tương xứng để tập hợp, huy động, sử dụng các lực lượng quần chúng tham gia phối hợp, hỗ trợ lực lượng Công an chính quy trong công tác bảo đảm an ninh, trật tự, an toàn xã hội; đồng thời, bảo đảm thực hiện tốt hơn quyền con người them quy định của Hiến pháp năm 2013./.