Trải qua các thời kỳ cách mạng, lực lượng Công an xã đã luôn kế thừa và phát huy truyền thống vẻ vang của Công an nhân dân Việt Nam, đóng góp tích cực trong công cuộc bảo đảm ANTT ở cơ sở, góp phần cùng toàn Đảng, toàn quân, toàn dân thực hiện thắng lợi sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong thời bình, lực lượng Công an xã luôn giữ vững vai trò nòng cốt, xung kích trong công tác bảo vệ Đảng, bảo vệ chính quyền, đảm bảo ANTT ngay tại địa bàn cơ sở.

Hình minh hoạ (nguồn internet)

Để tìm hiểu về lịch sử hình thành và phát triển của lực lượng Công an xã nói chung trên cả nước cũng như lực lượng Công an xã trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, qua đó tuyên truyền, khẳng định chủ trương, đường lối đúng đắn của Đảng, Nhà nước, Bộ Công an trong việc xây dựng lực lượng Công an xã chính quy, bài viết đã tổng hợp, khái quát đầy đủ cơ sở pháp lý, quá trình hình thành và phát triển của lực lượng Công an xã qua các thời kỳ, cụ thể như sau:

* Giai đoạn trước khi triển khai thực hiện chủ trương xây dựng lực lượng Công an xã chính quy:

Đảng, Nhà nước, Bộ Công an đã có nhiều chủ trương quan trọng về xây dựng, củng cố chính quyền xã và lực lượng Công an xã, trong đó xác định Công an xã là lực lượng vũ trang bán chuyên trách, cụ thể:

- Nghị quyết số 31-NQ/TW ngày 02/12/1980 của Bộ Chính trị đã xác định: “Công an xã, phường … hết sức quan trọng, là lực lượng bán chuyên trách, trực tiếp chiến đấu, trực tiếp phát động phong trào quần chúng bảo vệ an ninh Tổ quốc…”; Triển khai thực hiện, Bộ Nội vụ (nay là Bộ Công an) đã ban hành nhiều văn bản, trong đó có: Quyết định tạm thời số 114/QĐ-BNV ngày 20/12/1981 quy định về nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức của Công an xã; Quyết định số 136/QĐ-BNV(X13) ngày 12/10/1989 về việc cử cán bộ Công an huyện trực tiếp làm Phó Trưởng Công an xã…

- Đến năm 1999, trước yêu cầu đổi mới của nhiệm vụ bảo vệ ANTT ở địa bàn cơ sở, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 40/1999/NĐ-CP ngày 23/6/1999 về Công an xã. Đây là văn bản quy phạm pháp luật quy định đầy đủ, cụ thể về nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức và trang bị của Công an xã… Nghị định số 40 đã xác định Công an xã là lực lượng bán chuyên trách, là công cụ trọng yếu của Đảng, Nhà nước ở xã, để đảm bảo ANTT, an toàn xã hội ở cơ sở, chịu sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của Đảng ủy, sự quản lý điều hành của UBND xã và sự hướng dẫn, chỉ đạo của Công an cấp trên.

- Năm 2005, Quốc hội ban hành Luật CAND, trong đó đã xác định Công an xã, phường, thị trấn là một cấp trong hệ thống tổ chức của CAND. Như vậy, lần đầu tiên Công an xã được quy định trong một văn bản luật, điều này khẳng định vị trí, vai trò quan trọng của Công an xã trong lĩnh vực bảo đảm ANTT, an toàn xã hội ở địa bàn cơ sở và tạo tiền đề pháp lý cho việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật về Công an xã.

- Sau 09 năm thi hành, điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội của đất nước đã có nhiều thay đổi căn bản, nhiều quy định của Nghị định số 40/1999/NĐ-CP đã không còn phù hợp trong tình hình mới. Ngày 21/11/2008, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Pháp lệnh Công an xã. Đây là văn bản quy phạm pháp luật có hiệu lực pháp lý cao nhất quy định toàn diện, đầy đủ về vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức, hoạt động của Công an xã và chế độ, chính sách cũng như những vấn đề khác có liên quan đến lực lượng Công an xã đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới. Ngày 07/9/2009, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 73/2009/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Pháp lệnh Công an xã.

- Để cụ thể hóa các văn bản quy phạm pháp luật trên, Bộ Công an đã ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể: Thông tư số 12/2010/TT-BCA quy định cụ thể thi hành một số điều của Pháp lệnh Công an xã và Nghị định số 73/2009/NĐ-CP, Thông tư số 15/2010/TT-BCA ngày 24/5/2010 quy định việc điều động sĩ quan, hạ sĩ quan CAND đảm nhiệm các chức danh Công an xã ở các xã trọng điểm, phức tạp về ANTT; Quyết định số 1870/QĐ-BCA ngày 24/5/2010 phê duyệt Đề án bố trí sĩ quan, hạ sĩ quan CAND đảm nhiệm các chức danh Công an xã ở các xã trọng điểm, phức tạp về ANTT. Đây là những văn bản quan trọng, là cơ sở, tiền đề để Công an các địa phương thống nhất triển khai điều động sĩ quan CAND đảm nhiệm các chức danh Công an xã trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk.

Hình minh hoạ (nguồn internet)

Triển khai thực hiện Thông tư số 15/2010/TT-BCA và Quyết định số 1870/QĐ-BCA, ngày 07/11/2011, Công an tỉnh đã xây dựng Kế hoạch số 416/KH-CAT(PX13) về việc “thực hiện Đề án bố trí sĩ quan, hạ sĩ quan CAND đảm nhiệm các chức danh Công an xã ở các xã trọng điểm, phức tạp về ANTT” do đồng chí Đại tá Đoàn Đình Hón, Phó Giám đốc Công an tỉnh trực tiếp chỉ đạo; thành lập Tổ công tác gồm 06 đồng chí do 01 đồng chí lãnh đạo phòng PX13 (nay là Phòng PX01 – phòng Tổ chức cán bộ) làm tổ trưởng, 01 đồng chí lãnh đạo phòng PV28 (phòng Xây dựng phòng trào toàn dân bảo vệ ANTQ) làm tổ phó, cùng 04 thành viên là cán bộ Phòng PX13, PV28. Quá trình triển khai thực hiện, Công an tỉnh có báo cáo với UBND tỉnh về chủ trương trên của Bộ Công an để chỉ đạo UBND các huyện phối hợp với Công an tỉnh thực hiện Thông tư số 15, báo cáo kết quả sơ kết 01 năm, 03 năm, tổng kết 06 năm thực hiện… Căn cứ quyết định số 2464/QĐ-BCA(V28), ngày 07/7/2011 của Bộ trưởng Bộ Công an, tỉnh Đắk Lắk có 70 xã được xác định là xã trọng điểm, phức tạp về ANTT, thời gian đầu Công an tỉnh đã triển khai đến Công an các huyện, thị xã, thành phố rà soát và thực hiện thí điểm từ 01 đến 02 xã/huyện tại những địa bàn thật sự cần thiết để bố trí sĩ quan, hạ sĩ quan CAND đảm nhiệm các chức danh Công an xã đáp ứng yêu cầu đảm bảo ANTT trên địa bàn, đồng thời sau thời gian 06 tháng, 01 năm sẽ tiến hành sơ kết, rút kinh nghiệm để tổ chức triển khai ở các xã trọng điểm, phức tạp khác, trong đó thống nhất chọn các phương án bố trí Công an chính quy như sau: (1) Bố trí Trưởng Công an xã là Công an chính quy, các chức danh khác là lực lượng không chuyên trách; (2) Bố trí Trưởng Công an xã, 01 Phó trưởng Công an xã là Công an chính quy, các chức danh khác là lực lượng không chuyên trách; (3) Không bố trí và điều động sĩ quan, hạ sĩ quan CAND đảm nhiệm chức danh Công an viên.

- Năm 2014, Quốc hội ban hành Luật CAND, trong đó quy định: CAND gồm lực lượng ANND, lực lượng CSND và Công an xã; Công an xã là lực lượng nòng cốt trong phong trào toàn dân bảo vệ ANTQ, bảo đảm ANTT, an toàn xã hội ở cơ sở. Như vậy, Luật CAND năm 2014 đã quy định Công an xã thuộc cơ cấu tổ chức lực lượng CAND, khẳng định vị trí, vai trò của Công an xã.

* Giai đoạn triển khai xây dựng lực lượng Công an xã chính quy:

- Nhằm đổi mới cơ cấu tổ chức của Bộ Công an và đáp ứng yêu cầu đảm bảo ANTT trong tình hình mới, ngày 15/3/2018 Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 22-NQ/TU về “tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy Bộ Công an tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”, sắp xếp theo hướng “Bộ tinh, tỉnh mạnh, huyện toàn diện, xã bám cơ sở”. Để thể chế hóa được quan điểm, chủ trương của Bộ Chính trị, Quốc Hội đã thông qua Luật Công an nhân dân năm 2018, trong đó quy định Công an xã, phường, thị trấn là 01 cấp thuộc hệ thống tổ chức của Công an nhân dân. Về việc xây dựng Công an  xã, thị trấn chính quy, Luật CAND năm 2018 giao Chính phủ quy định cụ thể.

Nhằm chủ động trong công tác triển khai, thực hiện hướng dẫn của Bộ Công an, Công an tỉnh đã ban hành Kế hoạch số 315/KH-CAT-PV01, ngày 28/8/2018 về việc “tổ chức khảo sát, đánh giá thực trạng công tác bố trí lực lượng, cơ sở vật chất, phương tiện bảo đảm cho hoạt động của Công an xã theo chủ trương xây dựng Công an xã chính quy” để tổ chức khảo sát, đánh giá tại 152/152 xã trên địa bàn tỉnh, từng bước chuẩn bị các điều kiện cần thiết khi bố trí Công an xã chính quy. Đồng thời, để quán triệt, triển khai, cụ thể hóa chủ trương trên, Đảng ủy Công an tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 12-NQ/ĐUCA về xây dựng lực lượng Công an xã chính quy, trong đó xác định chỉ tiêu: 100% các xã trên địa bàn tỉnh được bố trí Công an chính quy; mỗi xã ít nhất từ 03 đến 05 Công an chính quy.

Ban Thường vụ Đảng ủy và lãnh đạo Công an tỉnh đã đẩy mạnh công tác giáo dục chính trị, tư tưởng đối với CBCS trong toàn Công an tỉnh, phát động phong trào “Tuổi trẻ Công an Đắk Lắk tình nguyện tăng cường cho cơ sở, chống tư tưởng ngại khó, ngại khổ và nói không với chọn đơn vị, lĩnh vực công tác giai đoạn 2018 – 2022”, kết quả có hàng trăm đoàn viên thanh niên thuộc các đơn vị tham gia hưởng ứng, tình nguyện tăng cường cho đơn vị cơ sở và những đơn vị trực tiếp chiến đấu, địa bàn vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, kinh tế còn khó khăn, tạo không khí hăng hái, lan tỏa trong toàn lực lượng Công an tỉnh.

- Ngày 11/4/2019, Bộ Công an ban hành Thông tư số 09/2019/TT-BCA quy định việc điều động sĩ quan, hạ sĩ quan CAND đảm nhiệm các chức danh Công an xã (thay thế Thông tư số 15/2010/TT-BCA ngày 24/5/2010).

Để huy động được sự phối hợp của cấp ủy, chính quyền địa phương trong việc thực hiện chủ trương xây dựng lực lượng Công an xã chính quy, Công an tỉnh đã tham mưu Ban Thường vụ Tỉnh ủy ban hành Nghị quyết số 11-NQ/TU, ngày 30/5/2019 về xây dựng Công an xã chính quy và ngày 18/02/2020 Chủ tịch UBND tỉnh ban hành Quyết định số 317/QĐ-UBND phê duyệt Đề án bố trí Công an chính quy đảm nhiệm các chức danh Công an xã trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Trên cơ sở đó, Công an tỉnh đã phối hợp Huyện uỷ, Thị uỷ, Thành uỷ và UBND các cấp tổ chức rà soát, đánh giá tình hình lực lượng, đồng thời tiến hành thành lập đoàn công tác (gồm: Công an, Phòng nội vụ, Phòng Tài chính...) làm việc với Đảng uỷ, UBND các xã nhằm khảo sát về cơ sở hạ tầng, sắp xếp lực lượng Công an bán chuyên trách để tạo điều kiện thuận lợi cho việc bố trí Công an chính quy đảm nhiệm các chức danh Công an xã. Qua đó xác định bố trí Công an xã chính quy trước mắt theo 02 mô hình: (1) Bố trí Trưởng Công an xã và Phó Trưởng Công an xã là Công an chính quy, các chức danh khác là lực lượng bán chuyên trách; (2) Bố trí Trưởng Công an xã, Phó Trưởng Công an xã và 02 đến 05 Công an viên là Công an chính quy các chức danh khác là lực lượng bán chuyên trách. Đến ngày 18/3/2020, Công an tỉnh đã hoàn thành việc bố trí lực lượng Công an chính quy tại 152/152 xã trên địa bàn tỉnh (đạt 100%).

Đồng thời, thực hiện các văn bản chỉ đạo của Đảng uỷ Công an Trung ương, lãnh đạo Bộ Công an, Công an tỉnh đã triển khai Kế hoạch số 123/KH-CAT-PX01 ngày 19/5/2020 về việc cơ cấu lại đội ngũ cán bộ các cấp Công an trong Công an tỉnh; Quyết định số 132/QĐ-CAT-PX01 ngày 01/7/2020 phê duyệt Đề án xây dựng đội ngũ cán bộ, lãnh đạo, chỉ huy các cấp trong Công an tỉnh đến năm 2030; Nghị quyết số 02-NQ/ĐUCA ngày 26/8/2020 của Đảng ủy Công an tỉnh về tăng cường cán bộ cho Công an cơ sở, bố trí và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ trong Công an tỉnh. Đây là căn cứ để cơ cấu lại đội ngũ cán bộ hiện có, bố trí, sử dụng có hiệu quả cán bộ ở từng cấp công an và từng đơn vị, địa phương, từng bước tăng cường cho lực lượng công an cấp cơ sở, góp phần xây dựng, củng cố lực lượng công an nhân dân vững mạnh toàn diện, đồng bộ và cân đối, có sức chiến đấu cao, theo phương châm “Bộ tinh, tỉnh mạnh, huyện toàn diện, xã bám cơ sở”.

- Ngày 31/3/2021, Chính phủ ban hành Nghị định số 42/2021/NĐ-CP về xây dựng Công an xã, thị trấn chính quy. Triển khai thực hiện, Công an tỉnh đã phối hợp với UBND các huyện, thị xã, thành phố thống nhất báo cáo đề xuất UBND tỉnh thống nhất trình Bộ trưởng Bộ Công an quyết định tổ chức Công an xã, thị trấn chính quy tại 100% các xã, thị trấn trên địa bàn tỉnh. Ngày 01/10/2021, Bộ trưởng Bộ Công an đã ban hành Quyết định số 7856/QĐ-BCA về việc tổ chức Công an xã, thị trấn chính quy tại 164 xã, thị trấn thuộc tỉnh Đắk Lắk, là 01/14 tỉnh, thành phố đầu tiên đã tổ chức Công an xã, thị trấn chính quy tại 100% Công an xã, thị trấn. Như vậy, Công an tỉnh đã hoàn thiện tổ chức bộ máy Công an cấp xã là Công an cấp cơ sở, bố trí ở các đơn vị hành chính xã, thị trấn, thuộc hệ thống tổ chức của CAND, làm nòng cốt trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, đấu tranh phòng chống tội phạm và vi phạm pháp luật về an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, xây dựng phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc ở địa bàn xã, thị trấn.

- Để kịp thời triển khai các quy định về Công an xã chính quy, Bộ Công an đã kịp thời ban hành các Thông tư: Thông tư số 46/2021/TT-BCA ngày 05/5/2021 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của Công an xã; Thông tư số 45/2022/TT-BCA ngày 01/11/2021 quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của Công an xã, phường, thị trấn (*).

(*Thay thế các Thông tư của Bộ trưởng Bộ Công an: Thông tư số 43/2018/TT-BCA ngày 25/12/2018, Thông tư số 46/2021/TT-BCA ngày 05/5/2021, Thông tư số 115/2021/TT-BCA ngày 29/11/2021 và Thông tư số 09/2019/TT-BCA ngày 11/4/2019)

- Ngày 25/7/2022, Đảng ủy Công an Trung ương ban hành Nghị quyết số 12-NQ/ĐUCA ngày 25/7/2022 của Đảng ủy Công an Trung ương về “tiếp tục đẩy mạnh xây dựng Công an xã, thị trấn đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới”. Trên cơ sở đó, Đảng ủy Công an tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 25-NQ/ĐUCA ngày 12/4/2023 về “tiếp tục đẩy mạnh xây dựng Công an xã, thị trấn trên địa bàn tỉnh đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới”, đồng thời tham mưu Ban Thường vụ Tỉnh ủy ban hành Chỉ thị số 34-CT/TU ngày 26/5/2023 về “tiếp tục đẩy mạnh xây dựng Công an xã, thị trấn trên địa bàn tỉnh đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới”.

Công an tỉnh đã tham mưu Ban Thường vụ Tỉnh ủy ban hành Kế hoạch số 108-KH/TU ngày 14/9/2022 về “thực hiện Nghị quyết số 12-NQ/TU ngày 16/3/2022 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh xây dựng lực lượng CAND thật sự trong sạch, vững mạnh, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới”; tham mưu Tỉnh ủy ban hành Nghị quyết số 17-NQ/TU ngày 09/3/2023 và Đề án số 14-ĐA/TU ngày 18/4/2023 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về “đẩy mạnh xây dựng lực lượng CAND thật sự trong sạch, vững mạnh, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới”.

Để lực lượng Công an cấp xã phát huy vai trò nòng cốt, cùng chính quyền, Nhân dân địa phương xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội; đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để lực lượng công an tham mưu với đảng ủy, UBND cấp xã triển khai có hiệu quả các mặt công tác bảo đảm an ninh, trật tự trên địa bàn, duy trì hiệu quả mối quan hệ phối hợp giữa cấp ủy, chính quyền địa phương trong công tác đảm bảo an ninh, trật tự ở cơ sở; Đảng ủy, lãnh đạo Công an tỉnh đã tích cực phối hợp với các huyện ủy, thị ủy, thành ủy tham mưu Ban Thường vụ Tỉnh ủy triển khai nhiều giải pháp để cơ cấu đồng chí Trưởng Công an cấp xã tham gia Ban Thường vụ Đảng ủy cấp xã; đến nay, 100% các đồng chí Trưởng Công an cấp xã đều tham gia Đảng ủy cùng cấp; 103/184 đồng chí Trưởng Công an cấp xã đã tham gia Ban Thường vụ Đảng ủy cấp xã; riêng Công an xã, thị trấn có 91/164 đồng chí tham gia Ban Thường vụ.

- Ngày 28/11/2023, Quốc Hội đã ban hành Luật Lực lượng tham gia bảo vệ ANTT ở cơ sở (Luật số 30/2023/QH15), qua đó đã thống nhất quy định về pháp luật, vị trí chính trị, pháp lý của 03 lực lượng tham gia bảo vệ ANTT ở cơ sở là: Công an xã bán chuyên trách, dân phòng và bảo vệ dân phố, tổ nhóm ANND; Luật Lực lượng tham gia bảo vệ ANTT ở cơ sở được ban hành đã đáp ứng yêu cầu thực tiễn khách quan, có ý nghĩa quan trọng trong xây dựng, củng cố các lực lượng tham gia bảo vệ ANTT ở cơ sở, nâng cao chất lượng công tác quản lý nhà nước về ANTT, phục vụ hiệu quả công tác phòng ngừa, đấu tranh phòng, chống tội phạm, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, phục vụ hiệu quả công cuộc đổi mới, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội

Lực lượng Công an xã bán chuyên trách trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk được tặng giấy khen năm 2020

Các văn bản trên là cơ sở chính trị, pháp lý quan trọng để Công an tỉnh tiếp tục thực hiện hiệu quả công tác xây dựng lực lượng Công an xã, thị trấn chính quy trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Nhìn chung, việc triển khai bố trí Công an xã chính quy trên địa bàn tỉnh cơ bản hoàn thành theo Nghị quyết của Tỉnh ủy đã đề ra, tạo sự lan tỏa mạnh mẽ trong lực lượng Công an tỉnh, nâng cao hiệu trong công tác phòng chống tội phạm, giải quyết vụ việc ngay từ cấp cơ sở, làm chuyển biến tích cực về tình hình ANTT tại địa phương./.