Với môi trường công tác trong lực lượng Công an tỉnh Đắk Lắk, trong một lần thực hiện nhiệm vụ tại một huyện giáp biên giới thuộc tỉnh Đắk Lắk, tôi vô tình bắt gặp được một câu chuyện thật dở khóc, dở cười. Đó là câu chuyện về một cậu bé mới có 11 tuổi, với thân hình gầy gòm, thoạt nhìn như đứa bé chỉ tầm 7 đến 8 tuổi không hơn; bên cạnh cậu bé là một chiếc xe điện bị tháo rời bình ác quy và mếu máo khai nhận với người đàn ông đứng gần đó rằng đây là “chiếc xe thứ hai con lấy được, những lần trước chỉ ăn trộm cóc xoài, ổi thôi”. Sự việc tưởng chừng đơn giản, là chuyện vớ vẩn của trẻ con nhưng nếu suy nghĩ nghiêm túc và trách nhiệm, không ít người không khỏi trăn trở với suy nghĩ: Nếu không bị người dân phát hiện, tố giác thì sự việc vi phạm trên thì cậu bé có dừng lại ở việc ăn trộm “chiếc xe thứ hai” không, hay còn có thêm những chiếc xe và tài sản có giá trị khác? Liệu có ai đứng sau để thúc đẩy việc thực hiện hoạt động phạm tội? Đâu là nguyên nhân dẫn đến việc cậu bé thực hiện hành vi phạm tội khi tuổi đời còn quá nhỏ như vậy? Trách nhiệm trên thuộc về ai, là gia đình, cộng đồng xã hội hay chính bản thân cậu bé?

Việc nghiên cứu, đánh giá xu hướng trẻ hoá trong hoạt động phạm tội hiện nay đã được nhiều chuyên gia tâm lý, các nhà nghiên cứu mổ xẻ, phân tích kỹ lưỡng. Tuy nhiên, với kinh nghiệm từ thực tiễn công tác của bản thân, tôi cho rằng đa số người phạm tội đều có những khiếm khuyết, tác động chi phối lớn từ yếu tố gia đình. Có thể khẳng định gia đình là yếu tố then chốt quyết định hành vi, hình thành tính cách mỗi con người sau khi đã trưởng thành. Một đứa  trẻ sinh ra, lớn lên trong một gia đình có sự yêu thương, hoà thuận, biết “kính trên, nhường dưới” sẽ hình thành ở trẻ lòng nhân ái, vị tha và nhiều đức tính tốt đẹp khác; ở mặt đối lập, nếu đứa trẻ sinh ra trong một gia đình mà yếu tố đạo đức gia đình không được coi trọng, cha mẹ buông lỏng sự quản lý đối với con cái hoặc đó là “tế bào xã hội” bị tổn thương hoặc không hoàn hảo (như cha mẹ ly hôn; có bạo lực gia đình; cha mẹ hoặc những thành viên trong gia đình thực hiện hành vi vi phạm pháp luật) thì chính là căn nguyên, nguồn gốc để phát sinh tội phạm và hành vi vi phạm pháp luật.

Ảnh minh họa (nguồn Internet)

Ngoài gia đình, có thể nói môi trường xã hội cũng là yếu tố chi phối rất lớn đến hoạt động của con người. Trong quá trình làm việc với một đối tượng phạm tội về ma tuý, khi hỏi về các mối quan hệ xã hội của họ, có thể thấy rằng các mối quan hệ thân thuộc (bạn bè) của đối tượng đó đều ít nhiều liên quan ma tuý hoặc các tệ nạn xã hội khác như cờ bạc, trộm cắp…; làm việc với đối tượng có nhiều tiền án, tiền sự thì cũng không khó để tìm được đối tượng khác cũng có nhiều tiền án, tiền sự trong số bạn bè của họ. Câu nói được đúc rút ngàn đời của ông cha ta “gần mực thì đen, gần đèn thì rạng” chính là lời khẳng định về vai trò của môi trường xã hội và sự tác động của môi trường xã hội đến hành vi và hoạt động con người.

Một vấn đề khác cần phải đề cập, chính là ý thức tự tu dưỡng, rèn luyện của mỗi cá nhân. Đây là vấn đề mà tự cá nhân mỗi con người cần phải thực hiện và phải được thực hiện một cách thường xuyên, liên tục. Việc không ngừng tiếp thu, có chọn lọc những điều tốt đẹp từ truyền thống đạo lý của dân tộc, những điều tốt đẹp từ gia đình, bạn bè và môi trường sống xung quanh; sống có ý thức, trách nhiệm, tích cực lên án mạnh mẽ cái xấu sẽ tạo ra sức đề kháng để mỗi người có cho mình sức đề kháng, miễn nhiễm với cái xấu, tiêu cực trong xã hội.

Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, con người thường mải mê, dành nhiều thời gian cho công việc nhằm kiếm tiền trang trải cho các nhu cầu của cuộc sống và ở đâu đó trong các gia đình, những bậc làm cha mẹ buông lỏng sự quản lý đối với con cái, giao phó trách nhiệm dạy dỗ con cái họ cho nhà trường và xã hội; không coi trọng đúng mức vai trò của giáo dục đạo đức, lối sống cho trẻ nhỏ. Bên cạnh đó, ở một số gia đình, người làm cha, làm mẹ lại không phải là “tấm gương sáng” cho con cái học tập, noi theo. Đây chính là nguyên nhân và điều kiện phát sinh tội phạm. Bên cạnh đó, với sự tác động đa chiều của các nguồn thông tin, pha lẫn giữa đúng và sai, thật và giả sẽ khiến cho người tiếp cận, đặc biệt là giới trẻ rất khó để phân biệt, thậm chí nhận thức sai lệch dẫn đến thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật. Do đó, rất cần có sự định hướng về nhận thức một cách đầy đủ, kịp thời, đặc biệt với các bạn trẻ trong việc tiếp cận các nguồn thông tin.  

Thiết nghĩ, việc trao đổi, nghiên cứu về nguyên nhân, điều kiện phát sinh tội phạm và đề ra các giải pháp khắc phục tình trạng trên không chỉ dừng lại ở việc nên làm, cũng như không phải chuyện của từng cá nhân cụ thể. Đây là trách nhiệm chung của tất cả mọi người, của mỗi gia đình, cơ quan, tổ chức và cộng đồng xã hội; là vấn đề cấp thiết cần được quan tâm thực hiện, để cùng nhau chung tay, góp sức nhằm kiềm giảm sự gia tăng của tội phạm, cũng như ngăn chặn có hiệu quả xu hướng trẻ hoá tội phạm như hiện nay./.